Janusz Korczak. Kilka słów o wybitnym pedagogu

Janusz Korczak (a właściwie Henryk Goldszmit) z wykształcenia był lekarzem, jednak zasłynął jako wybitny pedagog i wychowawca. To nie tylko autor książek o Maciusiu i Kajtusiu, na których wychowało się wiele pokoleń, ale przede wszystkim prekursor praw dziecka, wybitny reformator praktyk wychowawczych, współtwórca i dyrektor Domu Sierot dla dzieci żydowskich w Warszawie.

Całe swoje życie poświęcił dzieciom. Stary Doktor, bo tak brzmi jego pseudonim, został zamordowany w Treblince 7 sierpnia 1942 r. wraz z 200 podopiecznymi z domu dziecka. W naszych placówkach opiekuńczo-wychowawczych — w prywatnych żłobkach w Sosnowcu, Strumieniu, Łące (koło Pszczyny) oraz w integracyjnym przedszkolu w Sosnowcu, czerpiemy inspiracje z najlepszych na świecie edukacyjnych wzorców, również tych zapoczątkowanych przez Janusza Korczaka.

Janusz Korczak — wzór dla naszych wychowawców

Janusz Korczak to wzór dla wychowawców w naszych placówkach. Jego idee zawarte m.in. w książce Prawo dziecka do szacunku przyświecają nam każdego dnia w pracy. Stary Doktor traktował dziecko jako jednostkę, która wymaga bacznej obserwacji psychologicznej na każdym etapie rozwoju. Głosił potrzebę respektowania praw i interesów dzieci, w tym również prawo do ich samostanowienia i emancypacji.

Doceniał również istotną rolę wychowawców. Uważał, że system wychowawczy powinien dawać dzieciom możliwość realizowania prymarnych potrzeb, jak społeczne uznanie, uczestnictwo w życiu grupy oraz potrzebę społecznego kontaktu. Jednocześnie nie zgadzał się z wychowywaniem dzieci polegającym na wykluczaniu ich ze spraw codziennych. W jego twórczości można odnaleźć wiele bezpośrednich odwołań do wychowawców, którzy — jego zdaniem — muszą troszczyć się o najważniejsze prawa dziecka — szacunek, miłość, tajemnica, własność, własny rozwój i dojrzewanie, ruch i sprawiedliwość w życiu. Był również orędownikiem uniwersalnych wartości jak miłość do bliźnich, godność, szacunek, piękno i prawda.

Idee pedagogiczne Janusza Korczaka

Janusz Korczak głosił ideę pedagogiczną zakładającą partnerstwo w relacji wychowawca-wychowanek. Odrzucał stosowanie rygoru, natomiast nakłaniał pedagogów do budowania relacji przyjacielskich z dziećmi, wspólnego uzgadniania istotnych dla obu stron spraw. Był zwolennikiem otaczania dzieci zaufaniem, wiary w ich rozsądek, umiejętności, odpowiedzialność. Chociaż obecnie tego rodzaju postulaty wydają nam się oczywiste, to jednak kiedyś stanowiły wręcz rewolucyjne podejście do wychowania.

Jego działalności pedagogicznej przyświecała idea, którą zawarł w Sztuce Wychowania (w: Wybór Pism, Warszawa 1958):

Dziecko to człowiek. Trzeba szanować człowieka dobrego, ale i złego także. Będziesz szanował dziecko dobre, to wiele ci pomoże, jeśli uszanujesz dziecko złe, nie będzie ci przeszkadzać. Lubisz dobre, polubisz także najgorsze. [...] Każde dziecko to wielki i ważny świat.

Warto przy tym dodać, że to Korczak, jako jeden z pierwszych, zwrócił uwagę na to, że są dobrzy wychowawcy, ale i źli. Uważał, że można odróżnić dobrego wychowawcę od złego. Są błędy, które dobry wychowawca popełnia tylko raz, a oceniwszy krytycznie, nie ponawia ich. Zły wychowawca winę własnych pomyłek przypisuje dzieciom. [...] Rozumny wychowawca nie dąsa się, że nie rozumie dziecka, ale rozmyśla, poszukuje, wypytuje dzieci. One go pouczą, by ich nie urażał zbyt dotkliwie — byle chciał się uczyć. (Wybór pism, T. III, Warszawa 1957-58).

Do najbardziej znanych poglądów Janusza Korczaka, które przyświecają po dziś dzień zarówno wychowawcom, opiekunom i nauczycielom, jak i rodzicom, zaliczamy m.in.:

• potrzebę indywidualizmu w pracy z dzieckiem,
• konieczność akceptowania praw dziecka,
• wyjątkową rolę dziecka w życiu społecznym.